BLOG

Αισθητηριακή Ολοκλήρωση (ΑΟ) είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τις διεργασίες που επιτελούνται στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ), ώστε όσες πληροφορίες λάβουμε από τις 8 αισθήσεις μας, να τις οργανώσουμε και να ανταποκριθούμε με τον κατάλληλο τρόπο. Μιλάμε για 8 αισθήσεις αν και το ευρύ κοινό γνωρίζει τις πέντε, δηλαδή την όραση, την ακοή, την αφή, τη γεύση και την όσφρηση. Οι υπόλοιπες τρεις αισθήσεις είναι η αισθουσαία (ισορροπία, ενημέρωση για τη θέση του σώματος και γραμμική κίνηση), η ιδιοδεκτική (σωματική επίγνωση, ερεθίσματα από μύες και αρθρώσεις) και η ενδοδεκτική(ερεθίσματα από τα εσωτερικά όργανα, πείνα, δίψα, κ.λπ.).

Η ΑΟ, η οποία αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1970 από την Α.J. Ayres γνωστή Αμερικανίδα Εργοθεραπεύτρια, η οποία σχεδίασε το σχεδίασε για να βοηθήσει παιδιά με Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες διαχείρισης των αισθητηριακών εισερχομένων (ερεθίσματα από το περιβάλλον).

Οι συνεδρίες που βασίζονται στη θεωρία αυτή είναι προσανατολισμένες στο παιχνίδι και περιλαμβάνει εξοπλισμό, π.χ. κούνιες σε διάφορα σχήματα και μεγέθη, τραμπολίνα και τσουλίθρες. Η ΑΟ χρησιμοποιεί τεχνικές όπως η βαθιά πίεση, τα βουρτσίσματα με ειδικές βούρτσες, τη μεταφορά βάρους, την εναλλαγή υφών, κ.λπ.

Αυτές οι τεχνικές μπορεί να βοηθήσουν παιδιά που παρουσιάζουν υπερδιέγερση, να ηρεμήσουν. Επίσης, με την ΑΟ μπορεί να βελτιωθούν διάφορες αμυντικότητες που παρουσιάζουν κάποια παιδιά, οι μεταβάσεις από μια κατάσταση σε μια άλλη, να αυξηθεί η ανεκτικότητα σε πολυαισθητηριακά περιβάλλοντα και να ενισχύσει τη θετική συμπεριφορά.

Η ΑΟ αφορά σχεδόν όλες τις κατηγορίες παιδιών, δηλαδή παιδιά με αυτισμό τα οποία φαίνεται να είναι πολύ δεκτικά σε αυτήν την παρέμβαση, παιδιά με ΔΕΠ-Υ, μαθησιακές δυσκολίες, δυσπραξία, οργανικά σύνδρομα, κ.λπ.

Την ΑΟ μπορούν να την εφαρμόσουν μόνο εκπαιδευμένοι Εργοθεραπευτές και μάλιστα η αξιολόγηση και ο σχεδιασμός ενός αποτελεσματικού προγράμματος θα πρέπει να γίνεται από έμπειρο θεραπευτή. 

Η γλώσσα αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στην πρώιμη ανάπτυξη ενός παιδιού. Όταν οι πρώιμες γλωσσικές δεξιότητες ενός παιδιού διακυβεύονται, λόγω αναπτυξιακών δυσκολιών, αμφισβητούνται τα πρότυπα γονικής μέριμνας και η εκπαιδευτική παροχή. Ο τρόπος με τον οποίο συνεργάζονται γονείς και επαγγελματίες, για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη παιδιών με γλωσσικές δυσκολίες παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον.

Η συμμετοχή των γονέων καλύπτει πολλές πτυχές της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας αξιολόγησης, όπου οι γνώσεις των γονέων για το παιδί τους είναι σημαντική πηγή πληροφοριών. Συνήθως, οι γονείς έχουν σταθερή αντίληψη για το ρόλο τους ως υποστηρικτές για τα παιδιά τους, αλλά είναι λιγότερο σίγουροι για την υιοθέτηση ενός ρόλου παρεμβατικού, όταν το παιδί τους παρουσιάζει δυσκολίες στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας.

Για πολλά χρόνια το πλαίσιο λογοθεραπείας ήθελε τους γονείς να έχουν ρόλο παρατηρητή κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Δεν είναι λίγοι οι γονείς, οι οποίοι εξακολουθούν να πιστεύουν, ότι ο θεραπευτικός ρόλος ανήκει ξεκάθαρα στο λογοθεραπευτή και η δική τους συμβολή στη θεραπευτική διαδικασία είναι ασήμαντη. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έπειτα από πολυάριθμες μελέτες έχει αποδειχθεί, ότι αυτό δεν ισχύει. Αντίθετα, η συνεργασία ενός λογοθεραπευτή και ενός γονέα συχνά κάνει τη μεγάλη διαφορά στην εξελικτική πορεία του παιδιού. Οι λογοθεραπευτές μπορούν να συμβάλουν σημαντικά σε αυτή τη συνεργασία, καθώς επιτρέπουν στους γονείς να αναλάβουν νέους και ενεργούς ρόλους στο θεραπευτικό πρόγραμμα, ενεργώντας ως πρωταρχικοί παράγοντες αλλαγής για την υποστήριξη της ομιλίας και της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού τους.

Οι γονείς αρχικά μπορεί να εκφράσουν αβεβαιότητα, άγχος ή και κάποια αρνητικότητα σε σχέση με την εμπλοκή τους. Πολλές φορές να αμφισβητήσουν την προσωπική τους εμπλοκή, αλλά και την ικανότητά τους να αναλάβουν έναν τόσο σημαντικό ρόλο. Παρόλα αυτά, οι γονείς είναι οι άνθρωποι, που γνωρίζουν το παιδί καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον και έτσι με την καθοδήγηση ενός έμπειρου λογοθεραπευτή, ο γονέας αποδεικνύεται ένας πολύτιμος σύμμαχος για το τελικό αποτέλεσμα.

Υπάρχουν δύο μορφές γονικής συμμετοχής κατά τη διάρκεια της λογοθεραπείας. Από τη μια παίζουν το ρόλο ενός «αξιολογητή» ενημερώνοντας το λογοθεραπευτή για τη γενικότερη πορεία του παιδιού στον κοινωνικό του περίγυρο και από την άλλη «πιάνουν και δουλειά». Ο λογοθεραπευτής θα προτείνει συγκεκριμένες ασκήσεις για το σπίτι που μπορούν να γίνουν ακόμη και στο πλαίσιο καθημερινών οικογενειακών δραστηριοτήτων, όπως είναι το μπάνιο, η βόλτα κ.τ.λ. Ακόμα, είναι δυνατό να προτείνει κάποιες αλλαγές συμπεριφοράς για τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων στην εξελικτική πορεία του παιδιού. 

Με τους παραπάνω δύο τρόπους η λογοθεραπεία γίνεται μέρος της ζωής του παιδιού, δεν περιορίζεται μόνο στο χρόνο των συνεδριών και παράλληλα, εξασφαλίζεται μια πιο θετική στάση απέναντι στο πρόγραμμα. Με αυτόν τον τρόπο, οι γονείς αποκτούν γνώση και κατανόηση της δυσκολίας του παιδιού και είναι πιο ήρεμοι. Έτσι οι γονείς είναι σε θέση να μπορούν να υποστηρίξουν το παιδί τους πιο αποτελεσματικά σε αυτό το ταξίδι.

Ηλιάνα Ταρπίδου

Λογοθεραπεύτρια Msc 

Παρακάτω περιγράφονται συνοπτικά τα στάδια ανάπτυξης λόγου και ομιλίας ενός τυπικά αναπτυσσόμενου παιδιού. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι το κάθε παιδί έχει τους δικούς τους ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ οι γλωσσικές ικανότητες εξελίσσονται με το πέρασμα του χρόνου και είναι δυνατόν να υπάρξουν διαφορές στην κατάκτηση μίας δεξιότητας. Τα στάδια ανάπτυξης έχουν σχεδιαστεί, ώστε να καθορίζουν τις αναπτυξιακές ικανότητες του παιδιού ανά ηλικία.

0-6 μηνών

• Τρομάζει με έντονους ήχους. 
• Αναγνωρίζει ήχους και φωνές. 
• Χαμογελάει όταν του μιλάνε. 
• Εντοπίζει τους ήχους και στρέφει το κεφάλι του προς την πηγή. 
• Διαφοροποιεί το κλάμα του, για να εκφράσει τις διαφορετικές του ανάγκες.
• Χρησιμοποιεί ήχους και χειρονομίες, για να δηλώσει τις ανάγκες του.
• «Γρυλίζει» και δημιουργεί ευχάριστες φωνές. 
• Βαβίζει και χρησιμοποιεί τα φωνήματα /b/, /p/, /m/. 

7- 12 μηνών

• Αντιλαμβάνεται το ναι και το όχι. 
• Αναγνωρίζει και ανταποκρίνεται στο δικό του όνομα.
• Αναγνωρίζει λέξεις που αναφέρονται σε απλά αντικείμενα (π.χ. χυμός, παπούτσι κ.α.). 
• Ακούει όταν του μιλάνε. 
• Χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών ήχων στο βάβισμα και διαφοροποιεί το βάβισμα του. 
• Εκτός από το κλάμα, χρησιμοποιεί και ήχους της ομιλίας, για να τραβήξει την προσοχή. 
• Αρχίζει να χρησιμοποιεί την ομιλία με επικοινωνιακό σκοπό. 
• Ακούει και προσπαθεί να μιμηθεί ήχους της ομιλίας των ενηλίκων. 
• Έχει εκφραστικό λεξιλόγιο από 1 έως 3 λέξεις. 

13-18 μηνών 

• Προσπαθεί να μιμηθεί μεμονωμένες λέξεις. 
• Χρησιμοποιεί μελωδικότητα στην ομιλία του, όπως οι ενήλικες. 
• Η ομιλία του παιδιού είναι ως επί το πλείστων μη καταληπτή και κάνει ηχολαλίες.
• Ακολουθεί απλές εντολές που του δίνονται. 
• Αναγνωρίζει από ένα έως τρία μέρη του σώματος. 
• Χρησιμοποιεί χειρονομίες σε συνδυασμό με ήχους. 
• Το εκφραστικό λεξιλόγιο του παιδιού είναι από 3 έως 20 λέξεις, κυρίως ουσιαστικά. 
• Χρησιμοποιεί την παράκληση για τα περισσότερα αντικείμενα που επιθυμεί. 

19- 24 μηνών

• Χρησιμοποιεί περισσότερο λέξεις από ψευδολέξεις. 
• Το εκφραστικό λεξιλόγιο του παιδιού είναι από 50 έως 100 λέξεις ή και παραπάνω. 
• Το αντιληπτικό λεξιλόγιο του παιδιού είναι 300 λέξεις ή και παραπάνω. 
• Αρχίζει να συνδυάσει ουσιαστικά και ρήματα (π.χ. θέλω νερό). 
• Χρησιμοποιεί αντωνυμίες. 
• Η ομιλία του παιδιού είναι καταληπτή κατά 25- 50% στους ξένους. 
• Είναι σε θέση να ρωτά και να απαντά σε ερωτήσεις «τι είναι αυτό;». 
• Του αρέσει να ακούει ιστορίες. 
• Αναγνωρίζει 5 μέρη του σώματος. 
• Γνωρίζει βασικές κατηγορίες αντικειμένων, όπως και τα ακριβή ονόματα ορισμένων.
• Είναι σε θέση να δείχνει τις εικόνες ενός βιβλίου, όταν ονομάζονται. 

2-3 χρονών 

• Η ομιλία του παιδιού είναι καταληπτή κατά 50-75% και κατανοεί την έννοια του «ένα» και του «όλα». 
• Επικοινωνεί στους γονείς τις σωματικές του ανάγκες (πριν, κατά τη διάρκεια και μετά). 
• Ζητάει και ονομάζει αντικείμενα με το όνομά τους. 
• Αναγνωρίζει και ονομάζει αρκετά μέλη του σώματος. 
• Είναι σε θέση να ακολουθεί διπλές εντολές. 
• Διατυπώνει ερωτήσεις μίας ή δύο λέξεων. 
• Φτιάχνει φράσεις από 2 έως 4 λέξεις. 
• Αρχίζει να χρησιμοποιεί λέξεις γενικού περιεχομένου. 
• Συνεχίζει τη χρήση ηχολαλίας, σε περιπτώσεις που συναντά δυσκολίες στην ομιλία. 
• Το αντιληπτικό λεξικό του παιδιού είναι από 500 έως 900 λέξεων. 
• Το εκφραστικό λεξιλόγιο του παιδιού είναι από 50 έως 250 ή και περισσότερες λέξεις.
• Υπάρχουν πολλαπλά γραμματικά λάθη κατά την ομιλία. 
• Είναι σε θέση να καταλαβαίνει τα περισσότερα από τα πράγματα που του/της λένε. 
• Μιλάει δυνατά και αυξάνει το εύρος του τόνου της φωνής του. 
• Χρησιμοποιεί πλέον σωστά τα φωνήεντα. 
• Κατά την ομιλία του χρησιμοποιεί πάντα τα σύμφωνα σε αρχική θέση, ακόμα και αν δεν έχουν σωστή άρθρωση. 
• Πολύ συχνά παραλείπει τα μεσαία σύμφωνα και παραλείπει ή αντικαθιστά σύμφωνα σε τελική θέση. 
• Αρχίζει να χρησιμοποιεί το βοηθητικό ρήμα «είναι». 
• Αρχίζει πλέον να χρησιμοποιεί ρήματα σε ομαλό αόριστο, μορφήματα κτήσης, αντωνυμίες, ακόμα και την προστακτική.

3-4 ετών 

• Το παιδί καταλαβαίνει τη λειτουργία του κάθε αντικειμένου. 
• Κατανοεί διαφορές στις έννοιες (σταμάτα- ξεκίνα, μέσα – έξω, μικρό – μεγάλο κ.τ.λ.) 
• Ακολουθεί διπλές και τριπλές εντολές. 
• Διατυπώνει ερωτήσεις και απαντάει σε απλές ερωτήσεις (ποιος, τι, που, γιατί). 
• Διατυπώνει συχνά ερωτήσεις και ζητά περισσότερες λεπτομέρειες στις απαντήσεις. 
• Χρησιμοποιεί την ομιλία, προκειμένου να εκφράσει συναισθήματα του. 
• Αναγνωρίζει πλήθος αντικειμένων και είναι σε θέση να τα ονομάσει.
• Χρησιμοποιεί ουσιαστικά και ρήματα πολύ συχνά στις προτάσεις του.
• Έχει επίγνωση του παρελθόντος και του μέλλοντος. 
• Το αντιληπτικό λεξιλόγιο ανέρχεται σε 1.200 – 2.000 λέξεις. 
• Το εκφραστικό λεξιλόγιο ανέρχεται σε 800 – 1.500 λέξεις. 
• Η ομιλία του παιδιού είναι καταληπτή κατά 80%. 
• Η γραμματική του παιδιού βελτιώνεται, παρόλο που κάποια λάθη επιμένουν. 
• Είναι σε θέση να χρησιμοποιεί κατάλληλα το «είμαι» και «είναι» στις προτάσεις του. 
• Θέτει δύο γεγονότα σε χρονολογική σειρά. 
• Συμμετέχει σε συζητήσεις και φτιάχνει προτάσεις με 4-5 λέξεις.
• Χρήση ομαλού πληθυντικού, κτητικών αντωνυμιών και ρημάτων απλού αορίστου. 
• Με αυξανόμενο ρυθμό διατυπώνει πιο σύνθετες ή πολύπλοκες προτάσεις.

4-5 χρονών 

• Κατανοεί τις έννοιες των αριθμών από το 1 έως το 3. 
• Αναγνωρίζει και ονομάζει 1 έως 3 χρώματα. 
• Το αντιληπτικό λεξιλόγιο είναι 2.800 ή περισσότερων λέξεων. 
• Το εκφραστικό λεξιλόγιο είναι από 900 έως 2.000 ή περισσότερων λέξεων 
• Μετράει από το 1 έως το δέκα «μηχανικά».
• Χρησιμοποιεί γραμματικά σωστές προτάσεις στην ομιλία του.
• Χρησιμοποιεί προτάσεις με 4 έως 8 λέξεις. 
• Είναι σε θέση να απαντήσει σε σύνθετες ερωτήσεις, που χωρίζονται σε 2 μέρη.
• Ρωτάει για τη σημασία και τον ορισμό λέξεων. 
• Μιλά με ρυθμό 186 λέξεων περίπου το λεπτό.
• Μειώνεται ο συνολικός αριθμός των επαναλήψεων στην ομιλία του.
• Παράγει σύμφωνα με 90% ακρίβεια, ακόμα και αν κάποια αρθρωτικά λάθη παραμένουν.
• Μειώνεται σημαντικά αλλά και σταδιακά ο αριθμός των συνεχών ηχητικών παραλείψεων και αντικαταστάσεων.
• Η ομιλία του είναι συνήθως καταληπτή από τους ξένους. 
• Μιλά σχετικά με εμπειρίες στο σχολείο, σε σπίτια φίλων κ.τ.λ. 
• Ακούει και δίνει προσοχή σε μια μικρή και απλή ιστορία και στη συνέχεια, μπορεί να απαντά σε ερωτήσεις σχετικά με αυτή. 
• Χρησιμοποιεί κτητικές αντωνυμίες, μέλλοντα χρόνο και συγκριτικά μορφήματα στις προτάσεις 
• Συζητάει για τις εμπειρίες του στο σπίτι, στο σχολείο, με τους φίλους του κ.τ.λ.

5-6 χρονών 

• Γνωρίζει και ονομάζει 6 βασικά χρώματα και 3 βασικά σχήματα. 
• Μπορεί να ακολουθεί εντολές που αποτελούνται από 3 μέρη. 
• Διατυπώνει ερωτήσεις τύπου «πως;». 
• Δίνει απαντήσεις λεκτικά στο «Γεια» και στο «Τι κάνεις;». 
• Στο λόγο του χρησιμοποιεί κατάλληλα παρελθοντικό και μελλοντικό χρόνο.
• Χρησιμοποιεί πλέον συνδέσμους και ονομάζει τα αντίθετα.
• Το αντιληπτικό λεξιλόγιο ανέρχεται περίπου στις 13.000 λέξεις 
• Γνωρίζει διαδοχικά ημέρες της εβδομάδας. 

Μετρά από το 1 έως το 30. 

• Ανταλλάσσει πληροφορίες με το συνομιλητή του και κάνει ερωτήσεις. 
• Χρησιμοποιεί μεγάλες προτάσεις με λεπτομέρειες. 
• Είναι σε θέση να αναπαράγει με ακρίβεια μια ιστορία. 
• Τραγουδά ολόκληρα τραγούδια και μπορεί να μάθει και να απαγγέλει παιδικά ποιηματάκια. 
• Επικοινωνεί με μεγάλη ευκολία με ενήλικες και άλλα παιδιά. 

6-7 χρονών 

• Γνωρίζει και ονομάζει κάποια γράμματα, αριθμούς και νομίσματα. 
• Τοποθετεί κατά σειρά αριθμούς και μετρά μέχρι το 100 σε σειρά.
• Γνωρίζει και αντιλαμβάνεται το αριστερά και το δεξιά. 
• Οι περιγραφές στο λόγο του γίνονται με αυξανόμενο ρυθμό όλο και πιο σύνθετες.
• Απολαμβάνει να εμπλέκεται σε συζητήσεις. 
• Το αντιληπτικό λεξιλόγιο ανέρχεται περίπου στις 20.000 λέξεις. 
• Αναπαράγει προτάσεις περίπου 6 λέξεων. 
• Αντιλαμβάνεται τις περισσότερες ενδείξεις του χρόνου. 
• Γνωρίζει και απαγγέλει το αλφάβητο. 
• Χρησιμοποιεί περισσότερα μορφολογικά μορφήματα καταλλήλως. 
• Μπορεί και χρησιμοποιεί κατάλληλα την παθητική φωνή στο λόγο του.

Ηλιάνα Ταρπίδου 

Λογοθεραπεύτρια Msc 

Ακούμε συνεχώς από γονείς, αλλά και από ειδικούς για τα όρια στα παιδιά. Αλλά ας δούμε τι σημαίνει η λέξη «όριο». Προέρχεται από τη λέξη «όρος» δηλαδή «βουνό». Είναι συνώνυμο με την λέξη «σύνορο» και συνθετικό της λέξης «περιορισμός». Δηλαδή, μοιάζει σαν να θέλουμε να μαντρώσουμε τα παιδιά μας. 
  
Επίσης, τα όρια που θέλουμε να βάλουμε στα παιδιά μας, συνήθως, συμπίπτουν με τα όρια της δικής μας αντοχής. Δηλαδή, βάζουμε φραγμούς στα παιδιά γιατί οι ψυχικές μας αντοχές είναι μικρές. Ο τρόπος, λοιπόν, που μπαίνουν τα όρια, και ειδικά στην ελληνική κοινωνία, δίνουν την αίσθηση του περιορισμού και του φραγμού. Έτσι, όμως, δημιουργούμε άβουλα πλάσματα, χωρίς αυτοπεποίθηση, γιατί περιμένουν από τους άλλους να αποφασίσουν για τα ίδια. Δημιουργούμε άτομα με περιορισμένη αντίληψη της ελευθερίας τους ή αντίθετα, άτομα που φτάνουν στην ασυδοσία γιατί δεν γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν την ελευθερία τους. 
  
Τι πρέπει, λοιπόν να γίνει; Μήπως να αφήνουμε τελείως ανεξέλεγκτα τα μικρά παιδιά; Δεν πρέπει να δημιουργήσουμε ένα σταθερό περιβάλλον που θα δίνει ασφάλεια και ηρεμία στα παιδιά; Φυσικά! Δεν λέει κανείς το αντίθετο. Για τη δημιουργία αυτού του περιβάλλοντος καλό είναι να έχουμε κανόνες και όχι περιορισμούς. Οι κανόνες δείχνουν το δρόμο στα παιδιά, τα μαθαίνουν το σωστό και το λάθος. Διδάσκονται ότι οι πράξεις τους και η καταπάτηση του κανόνα έχει συνέπειες. Οι κανόνες είναι η βάση της ευνομούμενης κοινωνίας. Είναι η εκπαίδευση στο σεβασμό των νόμων και της ατομικής ελευθερίας. Δίνει στα παιδιά την αντίληψη ότι δεν είναι κυρίαρχοι του κόσμου, αλλά μέρος αυτού και τα βοηθά να έχουν ενσυναίσθηση, να καταλαβαίνουν ότι όλοι έχουν ατομικές ελευθερίες και όχι μόνο αυτά.  
 
Η βασική προϋπόθεση, όμως, είναι να μπορούν να ακολουθήσουν τους κανόνες και οι ίδιοι οι ενήλικες και συχνά αυτό είναι το δυσκολότερο κομμάτι. Γιατί πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά παραδειγματίζονται από τις πράξεις και όχι από τα λόγια και τις νουθεσίες μας.  
 
                                Ελένη Παπαδογιάννη  
                                Εργοθεραπεύτρια  

Η εκπαίδευση στην τουαλέτα έχει πολύ σημαντική θέση στην ψυχοσωματική ανάπτυξη, αλλά και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Ωστόσο, οι γονείς κάποιες φορές, δυσκολεύονται να αποφασίσουν πότε θα ξεκινήσουν την εκπαίδευση και μπορεί να κάνουν λάθη κατά την εφαρμογή διάφορων τεχνικών που ακούνε ή διαβάζουν.  
 
Αυτή η κατάσταση μπορεί να παρατείνει τόσο τη διαδικασία της εκπαίδευσης στην τουαλέτα, όσο και να επηρεάσει αρνητικά την προσωπικότητα του παιδιού. Επιπλέον, υπάρχουν ατομικές διαφορές στην ανάπτυξη και αυτό σημαίνει ότι κάθε παιδί δεν μπορεί να λάβει την εκπαίδευση στην ίδια ηλικία. Γενικά, τα περισσότερα παιδιά είναι έτοιμα για εκπαίδευση στην τουαλέτα μεταξύ 18-30 μηνών. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως όλα τα παιδιά θα είναι έτοιμα σε αυτή την ηλικία. Υπάρχουν παιδιά που θα είναι έτοιμα για εκπαίδευση πριν ή μετά από αυτούς τους μήνες.  
 
Επίσης, παίζουν ρόλο οργανικοί, αναπτυξιακοί και συναισθηματικοί παράγοντες. Π.χ. ένα παιδί που πάσχει από μια χρόνια ασθένεια, μπορεί η διαδικασία να του δημιουργήσει πολύ άγχος και να επιδεινωθεί η πορεία της ασθένειάς του.  
 
Για να γίνει η εκπαίδευση της τουαλέτας, το παιδί πρέπει να αναπτύξει τους απαραίτητους μύες και να είναι ψυχικά έτοιμο για αυτήν την κατάσταση. Από αυτή την άποψη, οι γονείς εκτός από την ηλικία του παιδιού, είναι απαραίτητο να ακολουθήσουν τα σημάδια που δείχνουν αν είναι έτοιμο για εκπαίδευση τουαλέτας. Επιπλέον, υπάρχει πιθανότητα, τα αγόρια να είναι έτοιμα για εκπαίδευση αργότερα από τα κορίτσια.  
 
Κρίσιμα σημάδια που δείχνουν ότι το παιδί σας είναι έτοιμο για εκπαίδευση τουαλέτας: 
 

• Να μπορεί να κάθεται και να σηκώνεται μόνο του από την τουαλέτα  
• Να μπορεί να ακολουθεί απλές οδηγίες  
• Να είναι ανεξάρτητο και να λέει «όχι»  
• Να μιμείται τους γονείς  
• Να γνωρίζει τη διαδικασία της ούρησης και της αφόδευσης  
• Η πάνα του να παραμένει στεγνή για 2 ώρες  
• Να μπορεί να εξηγεί την ανάγκη του με λεκτική ή μη λεκτική επικοινωνία  
• Να ενοχλείται από τη λερωμένη πάνα του και να θέλει να την αλλάξει αμέσως  
• Να έχει κενώσεις σε σταθερή ώρα της ημέρας  
   

Εάν οι γονείς επιθυμούν να εκπαιδεύσουν το παιδί τους στην τουαλέτα καλό είναι να λάβουν υπόψη τα σημάδια της ετοιμότητας του παιδιού πριν την εκπαίδευση, αλλά και το βαθμό της δικής του ετοιμότητας, σχετικά με το διαθέσιμο χρόνο και την ψυχική αντοχή του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια καλή εκπαίδευση στην τουαλέτα θα επηρεάσει και την ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού. Για το λόγο αυτό, η εκπαίδευση τουαλέτας των παιδιών χρειάζεται υπομονή. Με αυτόν τον τρόπο, η διαδικασία θα είναι λιγότερο δύσκολή και επίπονη και για τα δυο μέρη και θα συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη του παιδιού.  
 
                       Εδά Αλημπασή  
                       Εργοθεραπεύτρια